الفما | دريا زدگی در متن/ يادداشتی از آنيما احتياط بر «درمان دريازدگی» اثر غزل مصدق

دريا زدگی در متن

يادداشتی بر «درمان دريازدگی» اثر غزل مصدق

آنيما احتياط

لاية اول : متون چندزبانی

يکی از کهن ترين متن­های چندزبان، سنگ­نوشتة خشايارشاه در نزديکی درياچة وان ترکيه است که به سه زبان پارسی باستان، اکدی و عيلامی نوشته شده است. قدمت اين کتيبه به ۴۸۵–۴۶۵ پیش از میلاد می­رسد.متون چند زبانی را می توان به متون چندزبانی با ويژگی «هم زمانی» و «درزمانی» تقسيم بندی کرد که به اختصار آن­ها را متون «چندزبانی هم زمانی» و «متون چندزبانی درزمانی» می­ناميم. متون«چندزبانی هم زمان»، را اين گونه تعريف می­کنيم: يک متن مرجع قرار گرفته و متون ديگر ترجمة آن متن هستند.«سنگ نوشتة خشايارشاه» و يا «سنگ روزتا» که قدمت آن به 196 سال پيش از ميلاد برمی گردد از جملة اين متون هستند.متون «چندزبانی درزمانی»، متونی هستند که نويسنده يا نويسندگان آن، در روند نوشتن متن از چند زبان استفاده می­کنند بی آنکه زبانی ترجمة زبان ديگر باشد. به عنوان مثال کتاب عبهر العاشقين اثر شيخ روزبهان بقلی که به دو زبان فارسی و عربی نوشته شده است و يا شعرهايي از حافظ وجود دارد که يک مصرع فارسی و مصرع ديگر عربی است.

اگر هرمتنی را يک فرآيند درحال شدن «فرهنگی~ تاريخی» در نظر آوريم، اين پرسش بيش از پيش حائز اهميت خواهد شد که: چه ضرورتی وجود داشته يا دارد که يک نويسنده در روند نوشتن خود از چند زبان استفاده کند؟ در خصوص سنگ­ نوشته­ها ، تنوع زبان­های تحت امپراطوری پادشاهان شايد پاسخی سر راست به نظر آيد، اما وقتی اين پديده را در زمان معاصر و در متون معاصر مورد مطالعه قرار می­دهيم پرسش به اين پاسخ دشوار خواهد شد و  نياز به تحليل لايه­های متنوع در گستره­های زبانشناسی، فلسفی و تاريخی دارد، اما پيرامون اين پرسش می توان پای خصيصة خود زبان را نيز پيش کشيد که ساحتی رنگارنگ دارد به اين معنی که «هر زبانی، چند زبانی است»، هم در پذيرفتن و توسعة معانی و از آن خودسازی لغت­های ديگر زبان­ها و هم يافتن ريشه های يکسان برای لغت­ها در دو زبان متفاوت.

لاية دوم : گذار از رمان به ناوار

رمان از همان بدو پيدايش، تحول بی وقفه را سرلوحة کار خود قرار داد به اين دليل که زمانه، دچار تحول می شود و لاجرم بازتاب آن در رمان نياز به تمهيدات متقابل دارد. يکی از اين تحولات، تحول در شکل گيری و طرح رسانه های جديد نيز بود. همين امر برخی از نويسندگان را برآن داشت تا برای آثار خود نامی ديگر ابداع کنند. به عنوان مثال «ناتالی ساروت» برای آثار خود نام «تروپيسم» را ابداع نمود .نيز تلاش های ميشل بوتور خاصه «کتاب- ابژه» هايش،که نوعی ميل به فراروی از رمان در آن هست، حائز اهميت می باشد. تلاش ها برای شکل گيری رمان نو، واکنش به تيرخلاصي بود که جميزجويس بر رمان شليک کرده بود.طرح و شکل گيری متونی که نام ناپذيرند و در ژانرهای شناخته شده قرار نمی گيرند،پاسخی است به رمان نو. رمان اکنون پاسخ گوی ضرورت های زمانة ما نيست. کتاب کوچک الکترونيکی­ای توسط هريک از ما حمل می شود که می تواند در آن واحد امکان خواندن خبر، قصه، شنيدن موسيقی، ديدن عکس و مواجه با متون علمی و متکثر را فراهم آورد و اين مساله وضعيتی را برای انسان فرآهم می آورد که به او قدرت کاذب می بخشد: «قدرت انتخاب در عدم تناسب با قدرت بازی رسانه­ها». از طرف ديگر، «ديتای بزرگ» خلق شده توسط همين رسانه ها،به شکلی مبتذل و سطحی، همه را همه چيزدان کرده است. باری، آنچه دراين ميان پيش روی نويسنده قرار دارد، اين وضعيت است که چگونه حالت­های زمانة خود را به امری «ادبی~ هنری» تبديل کند تا بلکه ذره­ای، تنها ذره­ای از اين ابتذال قرن بکاهد.در واقع نوع ظهور رسانه­ها، اين امکان را از پيش، از نويسندة رمان سلب کرده است که نوع چنين تکثری را موضوع يا دستماية اثر خود قراردهد. بلکه ظهور متن­های چندرسانه­ای پاسخی است به اين وضعيت. من نام اين متون را «ناوار» گذاشته­ام.در فلسطين ، به کولی ها ناوار می گويند. ناوار، از اين جهت حائز اهميت است که بی مرز است.

لاية سوم : دريازدگی در متن

درمان دريازدگی

Supernatural Remedies for Fatal Seasickness; Highly

indivisible but nevertheless in nineteen sections

عنوان متنی است از غزل مصدق که بخشی از این کتاب توسط نشر «گنگ پرس» در لندن در ماه گذشته به چاپ رسیده است.

متن اين گونه آغاز می شود:

“Your name is Jeffry. You are travelling by car when you know there are obvious benefits to bike. But the fuss starts neither on the bike, نه, on the car. It starts when you need to take the ferry over the channel.”[1]

«نه» در ميان انبوهی از کلمات انگليسی، همان خود متن است در ميان انبوهی از خوانندگان انگليسی زبان،که وقتی به لغت­های فارسی درمتن مواجه می شوند، نوعی مقاومت در برابر فهميدن در آن­ها شکل مي­گيرد.اين مقاومت، تودة قابل تامل آن چيزی است که متن پيرامون آن طرح شده است، يعنی چندزبانی بودن، از اين رو متن از طرفی با «مرگ» و از طرف ديگر با «شکل های متنوع نوشتاری» که با زندگی پيوند دارند، سروکار دارد. مرگ، يک نه بزرگ به همة آن کسانی است که می­خواهند زير خاک تجزيه نشوند. در متن برای دريازدگی فرمولی درنظر گرفته شده است که با مرگشناسی پيوند دارد:

خارج از لغت های فارسی، آنچه در درمان دريازدگی حائز اهميت است، به کارگيری سنت های نوشتاری ايرانی نيز هست. در فرمول بالا که انتظار می رود حروف انگليسی، قوانين رياضی حاکم بر دريازدگی را هدايت کنند، لغت های فارسی اين بار را بردوش می کشند و يادآور متون کهنی چون التفهيم اثر ابوريحان بيرونی هستند، که هندسه و رياضيات را با حروف تشريح می کردند. هم ابوريحان بيرونی بود که نوشت : «فان من الاشياء ما الجدول اوفي به من القصه»

درمان دريازدگی ، متنی است در عين حال مطايبه آميز و خصلت های وام گرفته شده از متون راهنمای کاربردی، علمی و جادويي نه تنها به ياری هجو نهفته در متن  شتافته­اند بلکه به آن خصلتی اجرايي داده­اند. درمان دريازدگی، در بينابينيت «شعر~ رمان» خلق شده است. هرچند طرح متن در جامعة انگليسی زبان، وزنه را به نفع زبان انگليسی سنگين تر کرده، اما غزل مصدق در اين متن، حرکتی پيشرو را شروع کرده است و آن «هم لايه وارگی» متن فارسی و انگليسی است برای انتشار در جامعه­ای که احتمالن آشنايي کمی با زبان فارسی دارند.

دربالا اشاره کردم که متن خصلت اجرايي دارد، يکی از اين خصلت ها آن است که متن تلاش می کند دريازدگی را، خود دريازدگی را در متن اجرا کند:

«برای اینکه سطرها می­توانند مثل امواج تکان بخورند و چیزی را در خود فروببلعند»

و از همين روست که زبان، خود پيوندی دوسويه با مرگ و زندگی دارد يا به عبارت بهتر آن ها را اجرا می­کند:

«توضیح همه چیز همیشه جایی به صورتی موجود است هر چند در زبانی مغشوش و دشوار»

اين گزاره يادآور ايدة «لوح محفوظ» است. لوح محفوظ يا «کتاب مکنون»، کتابی است که تمام اتفاقات عالم در آن نوشته  شده است. درمان دريازدگی، لايه لايه است و هر لاية با الف،ب،ج و.. مشخص شده است. اين «ناوار»  تلاش می­کند از امکانات متنوع جهت توسعة خود بهره ببرد از بازی­های زبانی گرفته تا استفاده از عکس، شکل و فرمول در نوشتار و نيز به کاربردن ايده هايي از سنت نوشتاری فارسی در همجواری زبان انگليسی.

باری در اين يادداشت کوتاه، هدفم اين بود که به صورت مختصر نشان دهم چگونه می توان در فرآيندی پيشرو، از امکانات گسترده ای که سنت نوشتاری و ايده های طرح شده درآن در اختيار ما قرار داده است، استفاده کرد.

درادامه بخشی از متن منتشر شده را می خوانيم….

منابع :

• بسياری از لوح های باستانی خاصه در زمان داريوش، اين خصلت چندزبانی را داشته اند. جهت مطالعة بيشتر ر.ک به : فرمان های شاهنشاهان ايران، نوشتة رلف نارمن شارپ، 1346
• مکتب های ادبی، رضا سيدحسينی، موسسة انتشارات نگاه، 1371-1376
• التفهيم لأوائل صناعة التنجيم، اثر ابوريحان بيرونی،به تصحيح جلال همائی، سال 1318
•  برای خواندن بيشتر در زمينة ناوار ، رجوع کنيد به :   https://bit.ly/2TTvokV

[1] «اسم شما جفری ست. شما در تردد با یک خورو هستید و این در حالیست که خوب می دانید فواید تردد با دوچرخه  بی حساب است. اما دردسر ما نه بابت دوچرخه ست نه خودرو. درد سر ما جایی آغاز شد که با قایق داشتید از کانال رد می شدید»