شعراجرایی | محمد آزرم – ونوس جلالوند/ همراه با نوشتاری از محمد آزرم

‍ این شعر من است
محمد آزرم

شعر اجرایی، هنری ست بینارشته ای که در حضور مخاطبان شکل می گیرد و می تواند براساس متنی قبلی یا به صورت بداهه و اتفاقی باشد. شعر اجرایی می تواند دعوتی ضمنی از مخاطبان برای مشارکت یا تاثیرگذاری حسی بر آنان باشد؛ اما چهار جزء پیوسته دارد: زمان، فضا، بدن و کنش اجرا. به بیان دیگر، حضور در محیط اجرا و ارتباط بین کنش اجراگر یا اجراگران و مخاطبان لازمه ی شعر اجرایی است که در مدت زمان اجرا رخ می دهد.
شعر اجرایی “این شعر من است” که در روز جهانی زن و “جشن الفما” اجرا شد، جز این نام، کلام دیگری نداشت و تماما حرکت بود. اجراگران این شعر من و “ونوس جلالوند” بودیم که کلام و حرکت های خود را براساس موقعیت زمانی و مکانی تنظیم کردیم.
در این شعر اجرایی، مرد با بیان عبارت نخستین که همان نام شعر است، دسته ای کاغذ سفید از زن دریافت می کند و زن با چشمان بسته رو به مخاطبان قدم به جلو و عقب برمی دارد و این حرکت را تکرار می کند تا زمانی که مرد کاغذ های سفید را پاره کند و زن چشم باز کند و حرکت قدم هایش متوقف شود و زن و مرد هر دو به مخاطبان نگاه کنند و شعر اجرایی به پایان رسد. لغو نوشتار؛ محو شعردر معانی مرسوم، مرکزیت حرکت به جای کلام، فسخ قوانین مردانه، آگاهی اجتماعی/هنری زن و معانی دیگری که باحضور و حیرت مخاطبان اتفاق افتاد، راه های تاویل و تفسیر این شعر اجرایی را بازنگاه می دارند.
برای آدم‌هایی که هنوز دلبسته کاغذ‌ هستند، شعر اجرایی غریبه‌ای است که قابل اعتماد نیست. شاید استفاده از کاغذ موجب تصور قطعیت می‌شود: اقتصاد بیان، ماندگاری، پیچیدگی معناها، فضاهای چاپی و این احساس که با دیدن شعر مثل شنیدن آن می‌توان ارتباط برقرار کرد. برای مخاطبی که نمی‌تواند متن شعری را برای درک جزئیاتش، دوباره ببیند و بخواند، این مفاهیم معناهای دیگری پیدا می‌کنند. شعر اجرایی ممکن است معناهای خود را از طنین صدا با تأکیدهای زبان‌شناختی و تمهیدات موزون بگیرد و با حرکت و رفتارهای اجراگر و حتی مخاطبان ترکیب کند اما همین شعر وقتی نوشته شود، با لفاظی‌های تزئینی؛ بیان اصوات و آواها و توضیحات رفتارها و رخدادها حشو به نظر می‌رسد، چرا که شکل تأکیدی کلمات در اجرای زنده در بیشتر موارد روی صفحه زائد و دارای اطناب است. بیشتر شعرهایی که در صفحه نوشته می‌شوند برای خواندن و بازخواندن نوشته شده‌اند و گاهی مثل شعرهای دیداری، شعرهای کانکریت و شعرهای زبان‌مدار، به تعبیری شکل غلیظی از زبان را نشان می‌دهند، گاهی هم مثل شعرهای روایی و شعرهای ایماژیستی، زبان بیشتر نقشی واسطه‌ای دارد و شکل رقیقی از آن در صفحه ذخیره ‌می‌شود. آمار ترجمه شعرهای روایی و شعرهای ایماژیستی به زبان‌های مختلف، این گفته را تأیید می‌کند. اما نوشتن روی صفحه دقیقاً نوشتن برای صفحه نیست. این تصور که همه شعرها یک شکل شفاهی دارند، اشتباه محض است. شعر اجرایی برای حرکت تن، ارتعاش عصب آوایی انسان و قدرت تخیل او در نظر گرفته شده و نباید با متنی که برای اجرای صحنه‌ای صرفاً روی صفحه نوشته شده، یکی دانسته شود.